دیداری دوباره با صادق هدایت
در بیست و چند سال گذشته؛ بی اعتناء به محدودیت هائی که در جمهوری اسلامی برای انتشار آثار هدایت بوجود آمد، شمار کتاب هایی که درباره هدایت در ایران منتشر شده، بسیار بیشتر از کتابهایی است که در بیست و هفت سال پس از مرگ وی در دوره گذشته درباره او نوشته و منتشر شد.
در سالهای اول پس از انقلاب و پس از فراغت از یورش ادبیات سیاسی به جامعه ایران، فضا علیه هدایت سنگین تر شد.
در سالهای دهه 60 ، که فروش آثار مارکسیستی در جامعه ممنوع و احزاب زیر شدیدترین پیگردها قرار گرفتند، سخن گفتن از هدایت هم بطور تلویحی ممنوع شد. شاید نخستین بار این مجله آدینه بود که در خرداد 66 در گفتگویی با زنده یاد دکتر پرویز ناتل خانلری از هدایت سخن به میان آورد و از هدایت در مطبوعات سخن گفت.
خاطرات مصطفی فرزانه، تحت نام آشنایی با صادق هدایت و با عنوان « هدایت چه می گفت؟ » در تهران منتشر شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت. این کتاب برای نخستین بار در سال 1988 و در خارج از کشور نوشته شده بود.
پیش از آن، در سال 1983 حسن طاهباز در آلمان یادبود نامه ای به مناسبت هشتادمین سال تولد هدایت منتشر کرده بود.
در این نامه یادبود، جمال زاده خاطراتی از هدایت نقل کرده بود و مطلب کوتاهی از سرلشکر عیسی هدایت درباره برادرش صادق.
چاپ تازه توپ مرواری
شاید توپ مرواری هدایت حساسیت برانگیزترین اثر او در جمهوری اسلامی باشد. اثری که در ایران اجازه تجدید انتشار و انتشار کامل در زمان رژیم گذشته نیافت اما به همت دکتر محمد جعفر محجوب در سوئد منتشر شد.
این چاپ از توپ مرواری از دو جهت اهمیت داشت. نخست آنکه توپ مرواری هیچگاه با اجازه رسمی در داخل کشور چاپ نشده و از این رو در ایران نسخه کامل و سالمی از آن در دست نبود و با چاپ دکتر محجوب نسخه نسبتاً کامل و سالمی از آن به دست آمد و دیگر آنکه استاد توضیحات جالبی در پایان کتاب آورده است که برای همه بویژه کسانی که با اوضاع و احوال و شرایط و اصطلاحات آن دوره آشنا نیستند، بسیار مفید است و به درک کتاب کمک می کند.
شاید این نکته نیز گفتنی باشد که دکتر محجوب از آن رو دست به انتشار توپ مرواری زد که پیش از آن چاپ دیگری از این نوشته هدایت توسط ایرج بشیری در آمریکا منتشر شده بود که قابل اعتماد نبود و دیدن آن نسخه استاد را کمی عصبانی کرده بود.
همزمان با چاپ غیر مجاز توپ مرواری کتاب دیگری نیز به همان شیوه در تهران انتشار یافت که نوشته هایی از هادی صداقت نام داشت. در این کتاب « البعثة الاسلامیه الی البلاد الافرنجیه »، « زمهریر دوزخ »، « نمونه هایی از توپ مروارید» و « درباره زبان فارسی » یکجا و در کتاب کم حجمی گرد آمده بود.
از کوشش های دیگر خارج از کشور باید از کارهایی یاد کرد که ناصر پاکدامن در پاریس منتشر کرده است. یکی از این کارها صادق هدایت، 82 نامه به حسن شهید نورایی است که شاید از هر مجموعه دیگری که درباره هدایت منتشر شده، اهمیت بیشتری داشته باشد زیرا جز آنکه برای اولین بار انتشار یافته، این نامه ها به دوستی نوشته شده است که رفیق گرمابه و گلستان هدایت بود و از لا به لای آن می توان به کنه افکار هدایت پی برد.
این کتاب به زبان روسی است و هنوز به فارسی بر گردانده نشده است.
بازگشت هدایت به ایران
پس از آن در سال 1372 کتاب محمد علی همایون کاتوزیان با عنوان صادق هدایت از افسانه تا واقعیت در تهران انتشار یافت و با استقبال اهل فرهنگ مواجه شد. این کتاب را کاتوزیان به انگلیسی نوشته و در لندن و نیویورک منتشر کرده بود اما ترجمه آن را خانم فیروزه مهاجر در ایران چاپ و منتشر کرد.
کتاب دیگری نیز از کاتوزیان با عنوان صادق هدایت و مرگ نویسنده در تهران منتشر شد که از کتاب اول کم اهمیت تر نبود. پس از آن بوف کور هدایت نوشته همان مولف در سال 1373 انتشار یافت.
به این ترتیب دکتر محمد علی همایون کاتوزیان را باید یکی از پر کارترین نویسندگانی به حساب آورد که در سالهای پس از انقلاب درباره هدایت کار کرده اند.
از کتابهای چاپ شده درباره هدایت در سال 73 از کتاب دیگری نیز باید یاد کرد که بر مزار صادق هدایت نام داشت و تالیف یوسف اسحاق پور بود که توسط باقر پرهام ترجمه و منتشر شد.
در سال 76 سیروس طاهباز نویسنده و مترجم معروف که بیشتر عمر خود را صرف تحقیق در احوال نیما کرد، زندگی و آثار هدایت را انتشار داد که در آن نمونه ای از آثار، «یاد بیدار» نوشته پرویز داریوش، «نامه های نیما به هدایت» و داستان «فاخته چه گفت نیما» چاپ شده و به شیوه کارهای طاهباز حاوی عکس ها و اسناد قابل توجهی است.
به هر صورت از آثار دیگر هدایت، مجموعه سگ ولگرد و اصفهان نصف جهان در سال 77 باز هم به کوشش محمد بهارلو منتشر شد. کتاب اخیر مقدمه خوبی از حسن رضوی داشت که میزبان هدایت در سفر اصفهان بود و هدایت کتاب خود را در طول همین سفر در سال 1311 نوشت یا مقدمات نوشتن آن را فراهم کرد.
شاید این توضیح بد نباشد که حسن رضوی را با دکتر تقی رضوی که او هم اصفهانی و دوست هدایت بود و با وی روابط دوستی و ادبی داشت، نباید اشتباه کرد. حسن رضوی کارمند بانک ملی بود و با هدایت زمانی آشنا شد که نویسنده بوف کور پس از بازگشت از پاریس در بانک ملی مشغول به کار شده بود.
نوشته های فراموش شده صادق هدایت کتاب دیگری بود که در سال 76 مریم دانایی برومند منتشر کرد. ارزیابی آثار و آرای صادق هدایت نیز کتاب دیگری است که همان مولف در همان سال انتشار داد. همچنین کتاب دیگری نیز با نام صادق هدایت در بوته نقد و نظر از سوی مریم دانایی برومند انتشار یافت که مجموعه از مقالات درباره هدایت بود.
در سال 78 نیز دست کم دو کتاب درباره هدایت منتشر شد که یکی از آنها کتاب قابل بحثی بود. این کتاب را دکتر بهرام مقدادی منتشر کرد که عنوان آن هدایت و سپهری بود. این دو نام در این کتاب هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند بلکه مولف دو مقاله مفصل، یکی درباره هدایت و دیگری درباره سپهری را در کنار یکدیگر قرار داده و به صورت کتابی منتشر کرده بود. کتاب دیگر نابغه یا دیوانه نام داشت که محمود طلوعی منتشر کرد؛ کاری که در آن بیشتر دیدگاههای منفی نسبت به آثار هدایت دنبال شده است.
در سال 79 جهانگیر هدایت ( برادر زاده صادق هدایت) نگاهی، حسرتی و آهی را منتشر کرد که آلبوم عکس های صادق هدایت بود. انتشار این عکس ها از آن جهت اهمیت داشت که مخاطب را از طریق عکس ها با لمحه ها و برهه هایی از زندگی نویسنده بوف کور آشنا می کرد.
از این رو ناشر کتاب ( زوار ) آن مطالب را به همراه مطالب دیگری به صورت کتاب مستقلی چاپ کرد تا در اختیار همگان باشد. من و هدایت نیز نام کتاب دیگری بود که در همان سال فردین نظری منتشر کرد. اما مهمترین آثاری که در این سال منتشر شد نوشته های دکتر محمد صنعتی بود که با عنوان صادق هدایت و هراس از مرگ و تحلیل های روانشناختی در هنر و ادبیات انتشار یافت.
کتاب دوم تنها به هدایت اختصاص نداشت و تحلیل سه قطره خون را در کنار مقالات دیگر در بر داشت. از مرز انزوا هم که مجموعه ای از کارت پستال های هدایت بود در همین سال به همت جهانگیر هدایت منتشر شد.
اینها شمه ای از کارهایی است که درباره هدایت در سالهای پس از انقلاب چاپ شده است. یقیناً آثار دیگری نیز در این زمینه در ایران و خارج از ایران منتشر شده که بی اطلاع مانده ایم
وبلاگ خیلی خوبی داری من خیلی دوست دارم راجع به هدایت بیشتر بدونم حتما بهت سر میزنم
ممنونم موفق باشی
چقدر هولناکست وقتی که مرگ هم ادم را نمیخواهد.
چرا ابدیت نمی کنی ؟